MOCZYDŁO

Idea kościoła narodowego w Polsce sięga swoimi korzeniami XV  i XVI wieku, kiedy to niektórzy teolodzy i myśliciele nosili się z zamiarem zorganizowania autokefalicznego, narodowego Kościoła. Jeden z nich - Jan Ostroróg, magnat polski, doktor prawa kanonicznego i prawa rzymskiego, postulował przeprowadzenie ścisłej linii demarkacyjnej między sprawami religii a sprawami politycznymi. Za panowania Zygmunta Starego przenikać zaczęły do Polski prądy reformacyjne. Największy rozkwit dążeń do "unarodowienia" Kościoła nastąpił za Zygmunta Augusta w połowie XVI  wieku. Rzecznikiem "narodowego Kościoła" w Polsce był Andrzej Frycz Modrzewski. Poglądom Modrzewskiego sprzyjał również arcybiskup gnieźnieński - ks. Jakub Uchański, który domagał się zwołania narodowego soboru, w celu ujednolicenia dążeń różnych grup reformatorskich w Polsce. Idea kościoła narodowego upadła w obliczu wojen i rozbiorów Polski.

Polskokatolicyzm narodził nie w kraju macierzystym, a w Stanach Zjednoczonych w wyniku sporów w Kościele katolickim wśród Polonii amerykańskiej w XIX wieku. Przyczyną były konflikty z księżmi pochodzenia irlandzkiego i niemieckiego, którzy nie rozumieli zwyczajów i problemów polskich emigrantów. Początkowo opór katolików pochodzenia polskiego miał charakter żywiołowy w latach 1897 - 1904 formalnie powstały trzy główne ośrodki:

    * Buffalo - ośrodek w Buffalo genezą sięga nieporozumień Polaków z ks. Janem Pitassem, który sprzeciwiał się budowie nowego kościoła i erygowaniu drugiej parafii polskiej. Ośrodek w Bufallo przyjął nazwę Kościoła Polskokatolickiego w Ameryce Północnej.
    * Chicago - chicagowski ośrodek powstał w wyniku sporu parafian z zakonem zmartwychwstańców. Zgromadzenie to nie chciało, aby bardzo lubiany przez wiernych ks. Antoni Kozłowski, ówczesny wikariusz parafii św. Jadwigi, został mianowany jej proboszczem. Spór zakończył się pozbawieniem ks. Antoniego Kozłowskiego 18 grudnia 1894 funkcji wikariusza i rozłamem parafii. 11 listopada 1895 r. ukonstytuował się Kościół Polskokatolicki w Chicago.
    * Scranton - ośrodek w Scranton genezą swą sięga konfliktu jaki wybuchł w najstarszej polskiej parafii pw. Najsłodszego Serca Jezusa pomiędzy wiernymi a ks. proboszczem Ryszardem Austem.

W marcu 1909 r. ośrodek w Chicago, a pięć lat później ośrodek w Buffalo połączyły się z ośrodkiem w Scranton i utworzyły Polski Narodowy Kościół Katolicki (PNKK). Na swojego przywódce polskokatolicy wybrali ks. Franciszka Hodura, który niedługo potem przyjął sakre biskupią z rąk Arcybiskupa Unii Utrechckiej i włączył PNKK do rodziny kościołów starokatolickich.

Polski Narodowy Kościół Katolicki w latach dwudziestych XX wieku zaczął zakładać parafie również w Polsce. Pierwszą była zorganizowana w 1922 r., parafia krakowska w Podgórzu, pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego. Swobodną działalność rozpoczęła jednak dopiero w 1924 r. Prawie równocześnie, w 1923 r. zorganizowano parafię w Wiśniczu Nowym koło Bochni. W 1930 istniały w Polsce już 64 parafie polskokatolickie, w których pracowało 56 księży. W 1931 r. doszło do konfliktu pomiędzy biskupami PNKK w wyniku czego biskup Władysław Faron założył własny Polski Kościół Starokatolicki.

Po II wojnie światowej, władze Polski Ludowej niechętnie odnosiły się do instytucji kościoła narodowego, albowiem na jego czele stał obywatel imperialistycznego kraju - bp Franciszek Hodur. W 1951 r. diecezja polska PNKK ogłosiła pod naciskiem aparatu bezpieczeństwa autokefalię od pozostałych diecezji Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego i utworzyła Kościół Polskokatolicki.

W 1995 r. od Kościoła Polskokatolickiego oddzieliła się grupa wiernych, która nie uznała decyzji personalnych Ogólnopolskiego Synodu Kościoła Polskokatolickiego w Warszawie z czerwca 1995 roku. Wierni ci wielokrotnie starali się o przejście pod jurysdykcję Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, ale zwierzchnik kościoła bp Robert M. Nemkovich nie planuje tworzenia jakiejkolwiek misji Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego na terenie Polski. 9 października 2006 roku w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji dokonano rejestracji tej grupki wiernych jako Polskiego Narodowego Katolickiego Kościoła w Rzeczypospolitej Polskiej z siedzibą w Warszawie.

W 1996 r. odrodził się pod nazwą Kościół Starokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej, przedwojenny Polski Kościół Starokatolicki, decyzją Synodu Kościoła w 1999 r. jego biskupem został wybrany bp Wojciech Kolm, przyjął on sakrę z rąk niemieckiego biskupa mariawickiego Norberta Szuwarta, przy braku akceptacji biskupów podziemnego Kościoła Starokatolickiego. Od 2000 roku pełniącym obowiązki zwierzchnika jest biskup Marek Kordzik, jednak w rejestrze Kościołów i innych związków wyznaniowych jako głowa kościoła figuruje od 25 lipca 2006 r.

W 2006 r. utworzono Kościół Polskokatolicki w Kanadzie powstał on, kiedy to wierni Katedry św. Jana w Toronto nie zgodzili się na odłączenie Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w USA i Kanadzie (PNKK) od Unii Utrechckiej Kościołów Starokatolickich, którą opuścił w wyniku braku aprobaty dla małżeństw homoseksualnych i kapłaństwa kobiet. Międzynarodowa Konferencja Biskupów Starokatolickich Unii Utrechckiej postanowiła, że katedra zostanie umieszczona pod bezpośrednią jurysdykcją Arcybiskupa Utrechtu. W 2005 Unia Utrechcka postanowiła, że parafia zostanie uznana za Starokatolicką parafię Unii i zostanie nadana jej jurysdykcja biskupa episkopalnego Toronto. W 2009 Kościół został skasowany, a katedra św. Jana wróciła do Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego.